Podbiał pospolity (Tussilago farfara)

Podbiał pospolity (Tussilago farfara) to bylina z rodziny astrowatych (Asteraceae). Naturalny obszar jej występowania jest dość rozległy i obejmuje tereny leżące na obszarze Azji, Afryki Północnej i Europy. W Polsce gatunek rodzimy, spotykany powszechnie na obszarze całego kraju na nieużytkach, podmokłych łąkach, skarpach, nasypach, rowach, przydrożach oraz brzegach rzek i zbiorników wodnych.

Podbiał dorasta do ok. 30 cm. Liście rośliny pojawiają się pod koniec kwitnienia (marzec/kwiecień). Są duże, odziomkowe, mięsiste, jajowate lub sercowato-jajowate liście, osadzone na długich, czerwonawo nabiegłych, sztywnych, filcowato owłosionych ogonkach. Obrzeże blaski liściowej jest płytko ząbkowane, z kilkoma dłuższymi ząbkami, tworzącymi płytkie klapy. Na końcach ząbków widoczne są krótkie, ciemne wyrostki. Początkowo cały liść jest miękko owłosiony, jednak miarę rozwoju górna strona blaszki liściowej staje się gładka, zielona, z wyraźnie zaznaczonym unerwieniem, natomiast spód liścia pozostaje okryty gęstym, białym, filcowym, miękkim kutnerem.

Kwiaty podbiału pospolitego rozwijają się przed liśćmi. Podbiał kwitnie na przedwiośniu (II-III/IV). Wytwarza wzniesione, sztywne, jasnozielone, owłosione, pokryte czerwonymi, łuskowatymi liśćmi pędy kwiatowe, zwieńczone jaskrawożółtym, niedużym, pojedynczym, koszyczkowym kwiatem, złożonym z licznych kwiatów rurkowych i otaczających ich promieniście wąskich, długich kwiatów języczkowych.

Po przekwitnieniu kwiaty przekształcają się w owocostany, wypełnione nasionami (niełupki), zaopatrzonymi w aparat lotny (biały puch).

Roślina ma szeroko rozgałęziający się system podziemny w postaci korzeni rozłogowych.

Wymagania i uprawa

Podbiał w naszym kraju jest rośliną bardzo pospolitą, w uprawach uznawaną za chwast i należy do roślin ruderalnych. Preferuje podłoża gliniaste, ciężkie, wapienne i wilgotne oraz stanowiska słoneczne lub połcieniste.

W ogrodach zwykle nie jest uprawiany, ale może pojawiać się na rabatach jako chwast. Bywa też niekiedy wykorzystywany w nasadzeniach naturalistycznych.

Zastosowanie

Podbiał pospolity to roślina o właściwościach leczniczych. Posiada w swoich tkankach cały szereg czynnych związków organicznych (w tym głównie śluzy, garbniki, flawonoidy, karotenoidy, olejki eteryczne, kwasy organiczne, sole mineralne) i wykazuje działanie osłonowe, powlekające, wykrztuśne, przeciwzapalne, przeciwskurczowe i przeciwbakteryjne. Surowcem zielarskim są zarówno liście jak i kwiaty, z których po wysuszeniu przyrządza się napary i odwary, stosowane głównie w leczeniu stanów zapalnych gardła i krtani, a także w infekcjach górnych dróg oddechowych (nieco inne działanie mają liście, a inne kwiaty). Preparaty z rośliny pomagają też łagodzić stany zapalne skóry oraz wspomagają leczenie owrzodzeń, wyprysków i ropni.

Podbiał bywa też wykorzystywany w przemyśle farmaceutycznym min. do produkcji tabletek na gardło i syropów na kaszel.

Trzeba jednak pamiętać, że w tkankach podbiału oprócz substancji leczniczych mogą znajdować się także toksyny (alkaloidy pirolizydynowe, obecne w roślinach w różnym stężeniu, zależnie od pochodzenia surowca zielarskiego), dlatego preparaty z jego udziałem należy stosować bardzo ostrożnie i ściśle według zaleceń, najlepiej po konsultacji z lekarzem. Nie mogą z nich też korzystać kobiety w ciąży oraz dzieci.

Ciekawostki

Obecnie są prowadzone badania nad stworzeniem leczniczych odmian podbiału, pozbawionych toksycznych alkaloidów (np. odm. 'Wien'), których stosowanie będzie bezpieczniejsze.

Tekst: Katarzyna Józefowicz, zdjęcia: Elsemargriet, Анна Иларионова, Sonja Kalee, WikimediaImages, Hans Braxmeier/Pixabay