Kolor, smak i aromat pigwowców | ABC uprawy i pielęgnacji

Kwitną niemal całą wiosnę, można z nich formować żywopłoty, a jesienią oferują cenne owoce - niewiele krzewów ma tyle zalet, co pigwowce.

Rodzaj pigwowiec (Chaenomeles) reprezentowany jest przez 4 gatunki krzewów, w tym jeden gatunek mieszańcowy; spotkać je można w stanie naturalnym w Azji. Trzy z nich powszechnie uprawia się w Polsce. Są to pigwowiec japoński (C. japonica), ceniony za wyjątkowo aromatyczne owoce, pigwowiec okazały (C. speciosa) i pigwowiec pośredni (C. ×superba) – gatunki oferowane w dziesiątkach odmian ogrodowych o ozdobnych kwiatach i owocach.

Jedynym nieuprawianym u nas pigwowcem, z uwagi na niedostateczną wytrzymałość mrozową, jest pigwowiec wąskolistny (C. cathayensis) – interesujący ze względu na okazałe długie ciernie, wyjątkowo wąskie liście oraz bardzo duże, jajowate owoce, dorastające do 10-15 cm długości. Gatunek ten występuje naturalnie w środkowych Chinach, gdzie osiąga do 6 m wysokości.

Fot. Grzegorz Falkowski (ZSzP)

1 – pigwowiec japoński, 2 – pigwowiec japoński 'Cido'

Pigwowiec japoński

Pochodzi z Japonii oraz Półwyspu Koreańskiego. Do Europy został sprowadzony w drugiej połowie XIX wieku. Ze względu na łatwość rozmnażania i niewielkie wymagania uprawowe od dawna był powszechnie rozmnażany w krajowych szkółkach, sadzony na działkach, w zieleni miejskiej, ale też na obrzeżach lasów i dróg leśnych, gdzie niekiedy do dziś jeszcze się utrzymuje. Zaletą pigwowca japońskiego jest niski i dosyć szeroki pokrój (dorasta do 1 m wysokości) oraz tworzenie odrostów korzeniowych. Dzięki temu krzew może pełnić rolę rośliny okrywowej.

Kwiaty pigwowca japońskiego są nieduże, średnicy 3-4 cm, zbudowane z 5 płatków w ceglastym kolorze. Rozwijają się na przełomie kwietnia i maja na niedługo przed lub wraz z rozwijającymi się liśćmi.

Nieduże, spłaszczone owoce pigwowca japońskiego mają do 5 cm średnicy, dojrzewają we wrześniu i październiku, są żółte z czerwonymi plamkami. Uznawane są na najbardziej aromatyczne, a uzyskane z nich nalewki uchodzą za najsmaczniejsze. Są także pysznym i wartościowym dodatkiem do herbaty, zastępującym cytrynę, zawierającym bardzo dużo witaminy C. Wśród niewielu odmian ogrodowych szczególnym uznaniem cieszy się litewska odmiana ‘Cido’ – obficie owocująca, w pełni odporna na mróz.

Fot. Grzegorz Falkowski (ZSzP)

1 – pigwowiec okazały 'Yukigoten', 2 – pigwowiec okazały 'Nivalis', 3 – pigwowiec okazały 'Orange Storm', 4 – pigwowiec okazały 'Kinshiden'

Pigwowiec okazały

W porównaniu do pigwowca japońskiego, pigwowiec okazały jest wyższym krzewem, osiągającym 2-3 m wysokości. Naturalnie występuje w Chinach, Tybecie i Mjanmie (Birmie). Gatunek ten ceniony jest za liczne kultywary ogrodowe o ozdobnych, czerwonych, różowych lub białych kwiatach, a u nowszych odmian także w tonacjach zielonkawych i żółtawych.

Kwiaty pigwowca okazałego są duże, mają do 5-6 cm średnicy, mogą być półpełne lub pełne. Owoce są dosyć zmienne w kształcie, często z charakterystycznym pępkiem, zielonkawożółte, lekko pachnące; dojrzewają jesienią. U odmian o pełnych kwiatach owoce zawiązują się słabo lub nie powstają w ogóle.

Polecane i sprawdzone w uprawie kultywary o pojedynczych kwiatach to m. in.: ‘Nivalis’ o czysto białych kwiatach oraz ‘Hot Fire’, ‘Rubra’ i ‘Simonii’ o kwiatach czerwonych. Interesujące są też odmiany pełne, takie jak ‘Yukigoten’ o żółtokremowym odcieniu płatków oraz ‘Kinshiden’, której kwiaty mają wyraźny, zielonkawy odcień.

W ostatnich latach w ofercie handlowej szkółek pojawiło się sporo nowych odmian pigwowca okazałego o szerokiej palecie barw kwiatów. Należą do nich uzyskane na Uniwersytecie Stanowym Karoliny Północnej w USA odmiany z serii Storm: ‘Orange Storm’, ‘Mango Storm’, ‘Pink Storm’ i ‘Scarlet Storm’.

Krzewy te dorastają do 1,5-2 m wysokości, tworzą liczne, sztywne, szeroko rozrastające się pędy pozbawione cierni oraz ciemnozielone, eliptyczne liście. Kwitną obficie na zeszłorocznych pędach pod koniec kwietnia i na początku maja, po rozwinięciu pierwszych liści. Ich kwiaty są bardzo efektowne, duże, o intensywnych barwach, pełne; dopiero po całkowitym otwarciu ukazują nieliczne, żółte pręciki. Rośliny powtarzają kwitnienie wczesnym latem. Nie zawiązują owoców.

Odmiana ‘Orange Storm’ zadebiutowała w Polsce w 2017 r. – została zgłoszona do Konkursu Roślin Nowości międzynarodowej wystawy „Zieleń to Życie” w Warszawie.

Fot. Grzegorz Falkowski (ZSzP)

1 – pigwowiec pośredni 'Cameo', 2 – pigwowiec pośredni 'Hollandia'

Pigwowiec pośredni

To mieszaniec pigwowca japońskiego i okazałego o cechach pośrednich. Gatunek ten liczy najwięcej odmian ogrodowych, różniących się tempem wzrostu i kolorystyką kwiatów. Krzewy tworzą cierniste, silnie rozgałęzione pędy, w zależności od odmiany dorastają od 0,5 do 2 m wysokości. Ich liście są zielone, błyszczące, zaopatrzone są w przylistki.

Kwiaty pigwowca pośredniego rozwijają się przed lub wraz z rozwijającymi się liśćmi, mają od 3 do nawet 7 cm średnicy. Kuliste owoce mają wyraźne żebrowanie, po dojrzeniu są zielonożółte, pachnące. Dojrzewają we wrześniu, długo utrzymując się na pędach.

Fot. Grzegorz Falkowski (ZSzP)

Pigwowiec pośredni 'Crimson and Gold'

Wśród licznych odmian szczególnie wartościową jest ‘Crimson and Gold’, wyróżniona w Wielkiej Brytanii prestiżową nagrodą Award of Garden Merit (AGM). Roślina ta charakteryzuje się dosyć wolnym tempem wzrostu, dzięki czemu nadaje się do sadzenia w małych, przydomowych ogrodach. Docelowo osiąga około 1 m wysokości przy nieznacznie większej średnicy. Jej kwiaty są duże, płatki szerokie, ciemnoczerwone, pręciki złociste. Jesienią ozdobą krzewów są złociste owoce.

Inne polecane odmiany to: ‘Cameo’ (kwiaty łososiowe), ‘Hollandia’ i ‘Nicoline’ (kwiaty czerwone), ‘Colour Trail’ (jednocześnie na krzewie występują kwiaty jasno i ciemnoróżowe), ‘Jet Trail’ (kwiaty białe), ‘Orange Trail’ kwiaty pomarańczowe, ‘Pink Lady’ (kwiaty różowe).

Uprawa i wymagania pigwowców

Pigwowce nie mają specjalnych wymagań uprawowych. Dobrze rosną na większości przeciętnych gleb ogrodowych o lekko kwaśnym lub obojętnym pH. Wykazują wysoką odporność na suszę. Znoszą półcień, ale sadzone na stanowiskach słonecznych kwitną i owocują bardziej obficie.

Są odporne na mróz, bardzo rzadko przemarzają. Rośliny tworzą długopędy oraz krótkopędy, na których latem zawiązują się pąki generatywne, z których wiosną kolejnego roku rozwiną się kwiaty. Większość kwiatów tworzy się wewnątrz krzewów, gdzie na starszych gałązkach znajduje się więcej krótkopędów, natomiast na zeszłorocznych przyrostach rozwijają się liście.

Lekkie przycięcie krzewów (skrócenie długopędów) nie osłabia kwitnienia. Krzewy pigwowców zresztą doskonale znoszą przycinanie, a odmiany silnie rosnące mogą być wykorzystywane do tworzenia niewysokich żywopłotów. Problemem niekiedy spotykanym w uprawie pigwowców, zwłaszcza przy niesprzyjającej, deszczowej aurze, może być występowanie chorób powodujących plamistość liści, które zwalcza się, stosując dostępne w handlu fungicydy.

Fot. Shaiith79/Depositphotos

Wykorzystanie owoców

Owoce pigwowców są bardzo twarde, ich miąższ jest cierpki, kwaśny. Nie nadają się do spożycia w stanie surowym. Po zerwaniu długo zachowują świeżość i dobrze się przechowują. O ich dojrzałości świadczą brązowe nasiona oraz delikatnie lepka skórka. Zawierają wiele cennych składników odżywczych – pektyn (dwukrotnie więcej niż jabłka), polifenoli, witaminy C (siedmiokrotnie więcej niż cytryny), kwasów organicznych, soli mineralnych i błonnika.

Sok z pigwowca może zastąpić sok z cytryny. Z owoców pigwowców można robić nalewki, syropy, galaretki oraz wytrawne konfitury – stanowiące doskonały dodatek do potraw mięsnych. Owoce przed przetworzeniem należy oczyścić z nasion, co ze względu na ich dużą twardość, nie jest łatwym zadaniem.

Tekst: Grzegorz Falkowski, zdjęcie tytułowe: Epitavi/Depositphotos 

Artykuł powstał we współpracy ze Związkiem Szkółkarzy Polskich. Więcej informacji o roślinach i ich producentach uzyskać można na: www.ekatalogroslin.pl lub www.zszp.pl