Skąd się biorą choroby roślin? Jak im zapobiegać?

Co powoduje choroby roślin? Jakie wyróżniamy typy patogenów?

Choroby roślin są dużym utrapieniem dla każdego ogrodnika. Z powodu infekcji powodowanych przez grzyby, bakterie i wirusy, rośliny tracą nie tylko urodę i atrakcyjny wygląd, ale też walory użytkowe i "zdrowie", co często objawia się utratą plonu, a nawet śmiercią. Aby zapobiegać chorobom (przebarwieniom, plamistościom, zgniliznom i pleśniom), warto poznać źródła i przyczyny ich występowania.

O wystąpieniu każdej infekcyjnej choroby roślin decydują trzy czynniki: roślina, patogen i środowisko. Niezbędna jest obecność odpowiedniej rośliny żywicielskiej, sprawcy choroby i warunków sprzyjających infekcji.

Uciążliwe grzyby

Większość problemów w uprawie roślin powodują choroby powodowane przez grzyby. Odpowiadają one między innymi za występowanie mączniaka prawdziwego (np. róży), mączniaka rzekomego (np. winorośli), rdzy (np. roślin dyniowatych), szarej pleśni (np. truskawek), parcha (np. jabłoni), brunatnej zgnilizny (np. drzew pestkowych), brunatnej plamistości (np. gruszy), antraknozy (np. fasoli), czy głowni (np. cebuli) oraz wielu, wielu innych.

Rozwojowi chorób grzybowych sprzyja:

• pogoda – sprzyjająca rozwojowi choroby pogoda, czyli deszczowa i ciepła (należy tutaj jednak zaznaczyć, że niektóre grzyby wolą niższe temperatury i mniejszą wilgotność do rozwoju);
• obecność źródła zakażenia – resztki roślinne (np. porażone, opadłe liście, mumie owocowe) lub zainfekowany nawóz organiczny (np. kompost powstały z wcześniej zainfekowanych roślin), brudna narzędzia oraz uszkodzenia mrozowe lub mechaniczne (np. źle przeprowadzone cięcie);
• duże zagęszczenie roślin – zachwaszczenie oraz bliskie sąsiedztwo roślin żywicielskich i chorych (niektóre grzyby zimują na jednych gatunkach roślin, a rozwijają się na innych jak np. rdza gruszy lub łatwo przenoszą się z jednego gatunku rośliny na drugi np. zaraza ziemniaka, występuje też na pomidorze).
  
  

Fot. Jan Homann ↓	Fot. Pam Carter/Pixabay
Parch jabłoni to jedna z najczęstszych i najgroźniejszych chorób jabłoni. Wywoływana jest przez grzyb Venturia inaequalis.	Zaraza ziemniaka to bardzo groźna choroba ziemniaka i pomidora. Wywoływana jest przez Phytophthora infestans.

Profilaktyka w chorobach grzybowych

Na niektóre czynniki sprzyjające rozwojowi chorób grzybowych nie mamy większego wpływu, gdyż trudno byłoby osłonić cały ogród przed częstymi opadami deszczu lub zabezpieczyć wszystkie rośliny przed mrozem. Wiele źródeł choroby możemy jednak wyeliminować, ograniczając w ten sposób spowodowane przez nie straty.

Chcąc uniknąć inwazji grzybów na roślinach, powinniśmy przede wszystkim pamiętać o:

• wykorzystywaniu do uprawy tylko zdrowego materiału nasadzeniowego i wysiewaniu nasion odpowiednio zaprawionych i pochodzących z pewnego źródła (zakup chorych roślin i sadzonek może być przyczyną infekcji innych roślin);
• usuwaniu i niszczeniu wszystkich resztek roślinnych pozostałych po zbiorach (np. mumii owocowych, opadłych liści, zgniłych owoców, chorych pędów);
• unikaniu wieczornego podlewania roślin i moczenia liści (na wilgotnych liściach zarodniki szybciej się rozwijają), wietrzeniu szklarni i tuneli, dezynfekcji podłoża w szklarni oraz usuwaniu i niszczeniu porażonych części roślin (np. chorych pędów);
• przestrzeganiu zmianowania (w ogrodzie warzywnym patogeny mogą zimować w glebie i w następnym sezonie porażać warzywa z tej samej rodziny botanicznej);
• zabezpieczaniu ran po cięciu drzew maścią ogrodniczą, odkażaniu narzędzi i pojemników użytych do pielęgnacji chorych roślin;
• systematycznym odchwaszczaniu upraw, stosowaniu dobrze rozłożonych nawozów organicznych (np. kompostu);
• unikaniu sadzenia roślin w nieodpowiednich miejscach – np. zagłębieniach terenu i zastoiskach mrozowych, w pobliżu chwastów, a także unikaniu sąsiedztwa roślin żywicielskich lub chorych (uprawa pomidorów w dużej odległości od ziemniaków) oraz sadzenia jałowców w pobliżu gruszy (zapobiega to rdzy jałowcowo-gruszowej).
  
  

Fot. Pollinator ↓	Fot. Rasbak ↓
Mączniak prawdziwy to jedna z najczęściej pojawiających się chorób roślin (ozdobnych, warzyw, owocowych). Wywoływana jest przez grzyby z rzędu Erysiphales.	Szara pleśń może pojawiać się na pędach, liściach i owocach wielu roślin ogrodowych i doniczkowych. Wywoływana jest przez grzyb Botrytis cinerea.

Miedzian 50 WP – Środek zwalczający choroby warzyw i owoców

Miedzian jest środkiem grzybobójczym, który zapobiega chorobom roślin. Jest bardzo prosty w użyciu. Gwarantuje długotrwale działanie. 

Dowiedz się więcej i kup online

Groźne bakterie i wirusy

Nieco rzadziej niż grzyby, przyczyną chorób roślin są bakterie i wirusy. Bakterie najczęściej powodują zrakowacenia (np. rak bakteryjny drzew pestkowych, guzowatość korzeni), pojawianie się czarnych plam (np. bakteryjna kanciasta plamistość liści ogórka) oraz mokrych zgnilizn (np. kapusty), a wirusy powodują karłowacenie i deformują liście, powodując ich nienaturalne skręcanie lub plamistości, nitkowatości, żółtaczki oraz mozaiki (np. mozaika ogórka lub tytoniu oraz ospowatość śliw).

Niektóre wywołane przez nie choroby, mogą być jednak tak groźne, że są traktowane jako choroby kwarantannowe i podlegają ścisłym przepisom prawa (np. bakteryjny rak pomidora, bakterioza pierścieniowa ziemniaka, śluzak roślin psiankowatych, zamieranie gruszy, zaraza ogniowa)!

Rośliny, na których zostały zaobserwowane ich objawy, wymagają bezwzględnego niszczenia, a czasem nawet zgłoszenia do Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa, w celu monitorowania rozwoju choroby na danym obszarze. Tak rygorystyczne przepisy spowodowane są dużymi stratami powodowanymi przez choroby kwarantannowe oraz łatwością ich rozprzestrzeniania się.

Zapobieganie chorobom wirusowym i bakteryjnym

Podobnie jak w przypadku chorób grzybowych, chorobom bakteryjnym i wirusowym sprzyja:

• podwyższona wilgotność powietrza i podłoża,
• uszkodzenia mechaniczne roślin,
• skażony materiał nasadzeniowy i siewny,
• brudne narzędzia i pojemniki,
• sąsiedztwo chorych roślin oraz duże zachwaszczenie.
  
  

Wirusy bardzo skutecznie mogą przenosić się przez nasiona i sadzonki, ale mogą też rozprzestrzeniać się przy pomocy szkodników (np. mszyce przenoszą wirusy powodujące mozaikę grochu) lub przez zainfekowany sok roślinny, znajdujący się na narzędziach.

Aby zapobiegać chorobom wirusowym należy:

• przeznaczać do uprawy jedynie zdrowy i pochodzący z pewnego źródła materiał siewny i nasadzeniowy,
• systematycznie zwalczać szkodniki, odkażać narzędzia i pojemniki wykorzystywane do pielęgnacji chorych roślin,
• unikać moczenia liści i nadziemnych części roślin podczas podlewania,
• przestrzegać zmianowania upraw, usuwać i niszczyć wszystkie chore rośliny i resztki roślinne po zbiorach
• używać do produkcji rozsady i uprawy szklarniowej tylko odkażonego podłoża.
  
  

Fot. DieterO/Wikimedia Commons	Fot. Rosser1954 ↓
Wirus mozaiki objawia się w postaci jasnych plam na liściach ogórka. Choroba nazywana wywoływana jest przez CMV Cucumber Mosaic Virus.	Rak bakteryjny często widoczny jest na drzewach pestkowych - np. czereśniach. Wywoływany jest przez bakterie Pseudomonas syringae.

Tekst: Katarzyna Józefowicz, zdjęcia w tekście: Jan Homann/Wikimedia Commons, Pollinator/CC BY-SA 3.0/Link, Rasbak/CC BY-SA 3.0/Link, Rosser1954/CC BY-SA 3.0/Link, zdjęcie tytułowe: Brian Prechtel/ARS Photo Library /Wikimedia Commons