Szczeć pospolita (Dipsacus fullonum)

Szczeć pospolita (Dipsacus fullonum) to okazała roślina dwuletnia, zaliczana do rodziny przewiertniowatych (Caprifoliaceae). Jej naturalne stanowiska znajdują się w Afryce Północnej, Azji i Europie, w tym również w Polsce.

Szczeć pospolita dorasta zwykle do ok. 1-1,5 m wys. (choć może dorastać nawet do 2,5 m). W pierwszym roku rozwoju tworzy dużą, przyzimną rozetę nieco pomarszczonych, dużych, jajowatych ogonkowych liści z kolczastymi wypustkami na spodzie i widoczną siateczką jaśniejszych nerwów na blaszce. W drugim roku liście odziomkowe zamierają, a z korzenia wyrasta wzniesiony, gruby, sztywny, kolczasty, rozgałęziony pęd kwiatowy, pokryty licznymi, zielonymi, ząbkowanymi na brzegach, szerokolancetowatymi, długimi liśćmi z wyraźnie zaznaczonym nerwem głównym, układającymi się na pędzie naprzeciwległymi parami.

Szczeć kwitnie latem, w lipcu i sierpniu. Na szczytach pędów rozwijają się drobne, miododajne, jasnofioletowe kwiaty, ukryte w dużych, walcowatych, stojących, najeżonych główkach kwiatostanowych, ozdobionych u podstawy kryzą wąskich, długich, nierównych, kolczastych, sztywnych liści podsadkowych, wygiętych łukowato do góry i wyższych od kwiatostanu. Kwiaty w kwiatostanach rozwijają się stopniowo od dołu do góry, tworząc wokół główki barwne pierścienie (kiedy dolne zamierają, ponad nimi rozwijają się kolejne, a potem następne). Kiedy wszystkie kwiaty przekwitną, pozostaje suchy, jasnobrązowy, kolczasty, główkowaty kwiatostan, zawierający liczne nasiona.

To roślina często odwiedzana przez owady zapylające (miododajna) jak i bardzo lubiana przez ptaki w okresie jesienno-zimowym (głównie szczygły).

Roślina rozwija palowy system korzeniowy.

Wymagania i uprawa

Szczeć pospolita to roślina mało wymagająca, a w swoim naturalnym środowisku nawet ruderalna. Oczekuje jasnego, najlepiej słonecznego stanowiska i żyznej, wilgotnej (lepiej się rozkrzewia) gleby, ale urośnie też na słabym, a nawet jałowym podłożu. Jest również odporna na zasolenie gleby, wiec może być uprawiana w ogrodach miejskich. Roślina jest w pełni mrozoodporna i nie wymaga zimowego okrycia.

Szczeć pospolita to roślina dwuletnia, rozmnażana z nasion, które wysiewa się latem lub na początku jesieni, najlepiej od razu na miejsce stałe, punktowo co 30-40 cm (ze względu na palowy system korzeniowy, roślina nie lubi przesadzania). Na dobrym stanowisku daje obfity samosiew i może stać się ekspansywna.

Zastosowanie

Szczeć pospolita to przede wszystkim dokonała roślina na suche bukiety, gdyż jej główkowate owocostany wyglądają bardzo efektownie i łatwo się zasuszają. Roślinę można też jednak wykorzystać do tworzenia kompozycji rabatowych, gdyż dobrze wygląda zestawieniu z paciorecznikiem, sadźcem, rudbekiami, krwawnikami i trawami ozdobnymi. Nadaje się też na wysokie łąki kwietne, jako pożytek dla pszczół (jest miododajna) i do ogrodów naturalistycznych.

Roślina ma też szerokie zastosowanie w ziołolecznictwie (korzeń), gdyż wykazuje właściwości przeciwbakteryjne, przeciwzapalne, przeciwreumatyczne, przeciwpasożytnicze, przeciwbólowe i antybiotyczne (stosowana pomocniczo w leczeniu choroby odkleszczowej – boreliozy).

Ciekawostki

Nazwa rodzajowa szczeci po łacinie – dipsacus, pochodzi z języka greckiego i oznacza spragniony. Polska, jak się można domyślać, wzięła się od podobieństwa kwiatostanu do szorstkiej, zwierzęcej szczeciny.

Szczeć pospolita jest znanym ziołem i występuje w wielu przekazach pod różnymi zwyczajowymi nazwami, np.: szczeć głucha, szczotka, grępla czy drapacz.

Istnieje teoria iż szczeć jest również częściowo rośliną owadożerną. W podsadkach liści łodygowych rośliny łatwo zbiera się woda, a w niej często topią się owady, które jak zauważyli niektórzy naukowcy, mogą stanowić źródło substancji odżywczych dla rośliny. Nie zostało to jeszcze jednoznacznie potwierdzone.

Tekst: Katarzyna Józefowicz, zdjęcia: jhenning_beauty_of_nature, Steve Bidmead, HaveCamWilShoot/Pixabay