Świerzbnica polna (Knautia arvensis)

Świerzbnica polna (Knautia arvensis) to bylina z rodziny przewiertniowatych (Caprifoliaceae). Na stanowiskach naturalnych występuje w Azji i Europie, w tym także w Polsce, gdzie jest dość pospolita. Zasiedla suche łąki, zarośla, polany, przydroża i obrzeża lasów. Jest też chwastem.

Świerzbnica polna może dorastać do ok. 60-100 cm wys., tworząc wzniesione, wiotkie, rozgałęzione, owłosione pędy, zebrane w duże, okazałe kępy. Liście rośliny są szarozielone i gęsto owłosione. Wyrastające u podstawy pędów są odziomkowe, szarokolancetowate lub mocno powcinane i zebrane w rozetę, natomiast pędowe są siedzące, różnej wielkości (większe i mniejsze), szarokolancetowate lub mocno powcinane, a nawet pierzaste, układające się na pędach naprzeciwległymi parami.

Gatunek jest jednak dość zmienny i w zależności od środowiska może osiągać różną wysokość oraz wykształcać nieco inne liście.

Świerzbnica polna kwitnie od czerwca do września (przez cały sezon wegetacyjny). Na szczytach pędów rozwijają się osadzone na długich, sztywnych, bezlistnych łodyżkach półkuliste, koszyczkowe, miododajne kwiatostany, wypełnione licznymi kwiatami o rurkowatej koronie różnej długości (krótsze wewnątrz, dłuższe na zewnątrz kwiatostanu) i wystającymi z niej długimi pręcikami, zwieńczonymi pylnikami (przypominają wylądem kwiaty driakwi). Kwiaty zwykle są jasnofioletowe, ale mogą być też białe lub czerwono-fioletowe.

Po zapyleniu kwiaty przekształcają się w kuliste, owłosione owocostany, wypełnione licznymi nasionami (niełupki).

Roślina wytwarza też długi korzeń palowy.

Wymagania i uprawa

Świerzbnica polna preferuje słoneczne stanowiska i próchnicze, przepuszczalne, umiarkowanie wilgotne, średnio żyzne gleby o lekko zasadowym odczynie pH. Dobrze znosi też suszę i w naszym klimacie jest dostatecznie mrozoodporna.

Świerzbnica polna bardzo skutecznie rozmnaża się przez wysiew nasion (może dawać obfity samosiew). Podział starszych egzemplarzy jest niewskazany ze względu na długi korzeń palowy.

Zastosowanie

Świerzbnica polna polecana jest przede wszystkim do ogrodów naturalistycznych i wiejskich. Może być zestawiana z innymi bylinami ozdobnymi jak rudbekie, bodziszki, krwawniki, szałwie czy firletka kwiecista. Kwiaty świerzbnicy są miododajne i zwabiają liczne owady zapylające, dlatego roślina może być przydatna w sadzach.

Kwiaty świerzbnicy są czasem wykorzystywane w świeżych bukietach.

Dawniej świerzbnica polna miała zastosowanie także jako roślina lecznicza, wykorzystywana przy leczeniu chorób skóry (min. świerzbu, od którego przyjęła swoją nazwę rodzajową) oraz pomocniczo w łagodzeniu objawów zapalenia gardła.

Tekst: Katarzyna Józefowicz, zdjęcia: Bettina Buske, Hans Braxmeier, NickyPe/Pixabay