Malarstwo abstrakcyjne w projektowaniu ogrodu | John Brookes

Czym charakteryzuje się malarstwo abstrakcyjne? Kto był prekursorem?

Za jednego z „ojców” abstrakcji uznawany jest Piet Mondrian, który był holenderskim malarzem i teoretykiem sztuki. Uważany jest za jednego z czołowych przedstawicieli ruchu De Stijl, który propagował idee prostoty, harmonii i porządku w sztuce i architekturze. Jego prace, w szczególności z okresu późniejszego, charakteryzują się prostymi kształtami geometrycznymi (kwadraty, prostokąty, linie) i podziałem płaszczyzn na białe i kolorowe obszary, które tworzą abstrakcyjne kompozycje o wyjątkowej harmonii i równowadze.

Mondrian rozwijał swoją sztukę w kierunku abstrakcji, dążąc do wyeliminowania z obrazów elementów przedstawiających rzeczywistość i skupiając się na samych kształtach i kolorach.

Wprowadził do swojego stylu tzw. neoplastyczną estetykę, w której forma i kolor miały odzwierciedlać uniwersalne prawdy i zasady. Jego prace, takie jak „Kompozycja w czerwieni, żółci, błękicie i czerni" (1921), czy „Broadway Boogie Woogie" (1942), miały duży wpływ na rozwój malarstwa abstrakcyjnego w XX wieku, a jego koncepcje estetyczne wciąż stanowią inspirację dla artystów i projektantów.

Abstrakcja w projektowaniu ogrodu, czyli przepis na kompozycję według Johna Brookesa

Kompozycja obrazu abstrakcyjnego ma wiele cech wspólnych z kompozycją ogrodu, a szczególnie z kompozycją ogrodów od okresu modernizmu, kiedy w kreowaniu przestrzeni poza warstwą estetyczną, dekoracyjną główną rolę zaczęła odgrywać funkcjonalność. Jednym z pierwszych architektów krajobrazu, który inspirował się malarstwem abstrakcyjnym, a szczególnie dziełami Pieta Mondriana i Bena Nicholsona, był John Brookes. Sztuka abstrakcyjna wywarła ogromny wpływ na styl jego projektowania i zrewolucjonizowała jego myślenie o projektowaniu przestrzeni.

Brookes, podobnie jak artyści abstrakcyjni, skupiał się na kształtach, kolorach i formach, a także na relacjach między nimi, aby stworzyć harmonijną i estetycznie przemyślaną przestrzeń. W swoich ogrodach zastosował abstrakcyjne formy i wzory, które nawiązywały do koncepcji i stylu sztuki abstrakcyjnej, takie jak podziały geometryczne, zestawienia kolorów oraz użycie prostych, ale silnych form.

Swój proces projektowy porównał do tworzenia tzw. siatki, która ma wynikać z architektury budynku i dzięki temu ułatwiać projektowanie ogrodu spójnego z otoczeniem, którego kompozycja powiązana jest z bryłą domu. W swojej pracy stosował zasady ruchu abstrakcyjnego, takie jak uproszczenie i redukcja elementów do ich podstawowych form i kolorów, a także eksperymentował z różnymi teksturami, materiałami i wzorami.

Jak połączyć abstrakcyjną formę z funkcją i czy w ogóle jest to możliwe? 

W 1969 roku Brookes opublikował książkę "The Garden in Winter", która stała się bestsellerem i w której przedstawił swoje podejście do projektowania ogrodów i wykorzystania abstrakcyjnych koncepcji w projektowaniu krajobrazu. Jego prace, takie jak ogrody wokół Royal Shakespeare Theatre w Stratford-upon-Avon czy wokół American Museum in Britain w Bath, były wielokrotnie nagradzane i uznawane za przykłady innowacyjnego podejścia do projektowania przestrzeni.

Fot. LeitnerR / Adobe Stock 

John Brookes swoje ogrody określał, jako „ogrody dla ludzi”, które dzięki geometrycznej siatce były przede wszystkim funkcjonalne. Jak podkreślał w swoich publikacjach, rośliny mogą być traktowane tak, jak malarz traktuje swoje farby olejne – mogą być zastosowane dopiero po przygotowaniu przez niego szkicu konturowego i wypracowaniu proporcji, estetyki i praktycznych aspektów kształtowania terenu, twórczego wykorzystania faktur i powierzchni.

Patrząc na detal obrazu inspirowany dziełami Mondriana trudno nie zauważyć podobieństw do podziałów przestrzennych, jakie tworzy się w koncepcjach ogrodów. Niebieskie prostokąty mogą być np. zbiornikami wodnymi, czarne linie mogą wyznaczać rysunek nawierzchni, a pozostałe pola mogą w rzeczywistości być geometrycznymi nasadzeniami. Ten obraz to gotowy plan funkcjonalnego ogrodu! 

Fot. Robin_ph / Adobe Stock 

Wykorzystanie abstrakcyjnego motywu, uważanego za przypominający obraz Pieta Mondriana, przyciągnęło uwagę publiczności i było postrzegane jako symbol nowoczesności. Gotowy plan wyraźnie pokazuje inspirację Mondrianem, a abstrakcyjny projekt doskonale uzupełnia nowoczesną architekturę.

Ten obraz to również oczywiste nawiązanie do Mondriana, które wygląda jak projekt zagospodarowania ogrodu. W tym przypadku możemy wyobrazić sobie, że czerwony kwadrat to rzut domu, a pozostałe prostokątne elementy to podziały wyznaczające strefy w ogrodzie. Jakie funkcje przypisalibyście poszczególnym prostokątom? 

Fot. MarkRademaker / Adobe Stock 

Mondrian wierzył, że poziome i pionowe linie, początkowo oparte na siatce, są najlepszym środkiem do osiągnięcia i przekazania harmonii w sztuce. Wprowadził mocne kolory do poszczególnych sekcji siatki, zamykając każdą z nich śmiałymi pionowymi i poziomymi liniami, aby zwiększyć ich szczególną jakość, atmosferę i wizualny wpływ. Podobnie jak Mondrian, Brookes również wypracował integralność strukturalną swoich projektów, wykorzystując siatkę do tworzenia wzorów przestrzeni, którym później przypisuje się funkcje.

Ten obraz wygląda jak koncepcja zagospodarowania ciekawej przestrzeni publicznej! My widzimy tutaj gotowy rysunek parku kieszonkowego, który mógłby idealnie wpisać się w geometryczną przestrzeń wielkiego miasta! Jak widać, najlepszą inspiracją do projektowania jest sztuka abstrakcyjna, która oddziałuje na wyobraźnię i wyzwala kreatywność! Co sądzicie o tym, by niebieskie pola w realu były zbiornikami wodnymi, a żółte - zacisznymi strefami relaksu? 

Wystawa John Brookes Design for the Garden odbyła się w Osace w Japonii w 1999 roku. To właśnie tam zaprezentowano koncepcje ogrodów Johna Brookesa, które były wyświetlane w serii instalacji ogrodowych, z których każda pokazywała inny aspekt jego filozofii projektowania. Instalacje te obejmowały ogród wodny, ogród inspirowany Japonią oraz ogród z naturalistycznymi nasadzeniami.

Projekty Brookes’a były chwalone m.in. za wykorzystanie odważnych geometrycznych kształtów, naturalistycznych schematów roślinnych i innowacyjne wykorzystanie materiałów, takich jak kamień, drewno i woda. Jego projekty podkreślały również znaczenie zrównoważonego rozwoju i odpowiedzialności za środowisko, odzwierciedlając rosnący trend na projektowanie ogrodów ekologicznych i przyjaznych środowisku.

Abstrakcja we współczesnej architekturze krajobrazu

Abstrakcyjne motywy możemy zaobserwować w realizacjach wielu współczesnych architektów krajobrazu. Jedną z czołowych przedstawicielek artystycznego nurtu projektowania jest m.in. Martha Schwartz.

O wykorzystywaniu abstrakcyjnych wzorów do budowania kompozycji ogrodu wspomina także Rosemary Alexander. Projektantka w swojej książce „Podstawy projektowania ogrodów” młodym adeptom sztuki urządzania przestrzeni radzi, by proces projektowy rozpoczęli od stworzenia siatki z geometrycznych wzorów:

Wzory mogą być nałożone na regularną siatkę, dzięki temu stanie się możliwe stworzenie różnych motywów opartych na okręgach, skosach, czy liniach prostych. Opracowane wzory mogą być przeniesione na przestrzeń ogrodu poprzez wyobrażenie ich sobie w formie trójwymiarowej, a następnie umieszczenie poszczególnych elementów ogrodu, takich jak tarasy czy ścieżki, w przestrzeniach stworzonych przez dany motyw.

Sztuka abstrakcyjna to niewyczerpane źródło inspiracji, o czym przekonał się John Brookes i mnóstwo innych znanych projektantów. Jeśli marzą wam się unikalne realizacje, w których funkcja spotka się z estetyką, a cała koncepcja doskonale wpisze się w kontekst, weźcie na warsztat kilka ulubionych dzieł abstrakcyjnych i pobawcie się formą! Być może w obrazach waszych ukochanych mistrzów kryją się genialne rozwiązania przestrzenne! 

Tekst: Katarzyna Augustyniak, zdjęcie tytułowe: Belogorodov / Adobe Stock